شایعه‌ها خطرناکند یا ویروس کرونا؟

  روح‌الله مهرجو‪-‬ فضای مجازی هر روز پر است از اخباری که شاید خیلی از آن‌ها محلی از اعراب نداشته باشند و حقیقت ماجرا از لونی دیگر باشد.
شاید به منظور تخریب و یا قدرت طلبی باشد و یا هر دلیلی دیگری از جمله انتقام شخصی، بازی‌های سیاسی و ... . اما ما از کنار آن‌ها به راحتی عبور می‌کنیم. شاید به آن‌ها توجه نمی‌کنیم و یا حداکثر در جمعی دوستانه و یا کاری چند دقیقه‌ای درباره آن بحث کنیم و آن را فراموش کنیم و به کار و زندگی خود ادامه ‌دهیم. اما این شایعات که مشخص نیست؛ واقعی است یا دروغی، زمانی چالش زا می‌شود که در موقعیت بحرانی چون شیوع یک ویروس خطرناک مانند کرونا با آن مواجه می‌شویم. این شایعات می‌تواند جامعه را ملتهب و کنترل شرایط را از دست مدیران و دست اندر کاران خارج کند. در حال حاضر هر روز شاهد سیل انبوه اخبار و تکذیبیه‌ها هستیم که کانال‌های مختلف در فضای مجازی مطرح می‌کنند و دستگاه‌های متولی مجبور به رد و تکذیب آن هستند. مهم‌ترین و شاید بزرگ‌ترین این اتفاقات خبر استعفای وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بود که مدتی در فضای مجازی دست به دست شد تا بالاخره وزارتخانه مربوطه آن را تکذیب کرد. در کنار این هر روز کانال‌ها و صفحات فضای مجازی انواع و اقسام نسخه‌های درمانی و پیشگیری از ابتلا به ویروس را منتشر می‌کنند که برخی نیز با هدف سود جویی اقتصادی انجام می‌شود. در این راه نیز دولت تنها راهی را که برگزیده این است که مردم را تشویق کند تنها آمار و اطلاع دقیق را از صدا و سیما دنبال کنند. در این میان نشریات مستقل و رسانه‌های جمعی که سال‌هاست فعالیت می‌کنند نیز برای مسئولان مطرح نیست و تنها صدا و سیما یک مرجع رسمی محسوب می‌شود. یکی از دلایل این شایعه سازی نبود، رسانه‌های مستقل معتبر است که تا کنون نتوانسته‌اند جان بگیرند و در جامعه نقش آفرینی کنند، که اگر این رسانه‌ها در جامعه ایجاد شده بود نیازی به این همه تاکید نبود. این روزها وقتی خبری از تنها مرجع رسمی که مد نظر مسئولان است منتشر می‌شود به سرعت در رسانه‌های معاند خارجی تجزیه و تحلیل شده و زیر سوال می‌رود و در جامعه بازتاب می‌یابد. همین مساله در ذهن مخاطب ایجاد دوگانگی می‌کند، اتفاقی که بدون تردید رسانه‌های مستقل داخلی می‌توانستند برطرف کنند و به راحتی نیز تحت مدیریت افکار عمومی و دولت به عنوان ناظر بر عملکرد‌های آنان قرار بگیرند. از سوی دیگر شهروندان قرن بیست و یکمی ایران نیز آموزش‌های لازم را در حوزه تشخیص خبر صحیح و غلط ندیده‌اند، برای بسیاری از افراد درج یک خبر در تلگرام حجت است و در پاسخ اینکه چه مقدار از صحت آن مطلع هستید، می‌شنویم در تلگرام نوشته است. متاسفانه مسوولان نیز در این حوزه تلاشی نکردند تا ضمن حمایت از رسانه‌های مستقل آموزش‌های لازم را ارائه دهند. به عنوان مثال نامه جعلی استعفای وزیر بهداشت به سادگی قابل تشخیص بود، اما کمتر کسی به آن پی برد، که وزیر سربرگی جداگانه و مخصوص به خود دارد و نامه‌های او متفاوت خواهد بود و جعل کنندگان به این مساله توجه نکرده بود و در سربرگ‌های معمولی اقدام به جعل کرده بودند.
بدون تردید کرونا از بین خواهد رفت، همانطور که ابولا، آنفلوآنزا و دیگر ویروس‌ها و بیماری‌ها از بین رفتند، اما مشکل این است که متصدیان فراموش می‌کنند که باید برای حل معضل شایعه سازی و رسانه اقدامی انجام دهند و تا بحران بعدی که این روزها فاصله زمانی کمتری نیز پیدا کردند، اهمیت موضوع را فراموش می‌کنند.
به همین منظور متصدیان امر از همین امروز باید اقدامات خود را انجام دهند تا فضای رسانه‌ای سالم در کشور شکل گیرد و اکثریت مردم مهارت لازم در کسب اخبار موثق را پیدا کنند، بدون تردید مردم آگاه مجالی برای شایعه سازان باقی نخواهند گذاشت.فضای مجازی و رسانه‌ها همانطور که می‌توانند در احقاق حقوق مردم، شفاف بوده و در جلوگیری از بروز تخلفات موثر واقع شوند، به همان اندازهنیز می‌توانند در صورت عدم برخورد لازم با آن، مشکل آفرین بوده و در جامعه التهاب ایجاد کنند.
امروز دولت در یک دو راهی قرار گرفته است، هم نمی‌تواند به طور کامل از تمامی اخبار سخن بگوید و هم نمی‌تواند نگوید، چرا که در هر دو صورت بازخوردی از مردم خواهد دیدکه آسیب‌زا است. وقتی تاکیدات لازم را با آن لحنی که باید و شاید است در باره کرونا ویروس نمی‌کند، شاهد مسافرت بخشی از مردم هستیم، اتفاقی که در کشورهای مختلف درگیر به شکل دیگری رخ می‌دهد و شهروندان خودشان در خانه می‌مانند و اقدامات لازم را انجام می‌دهند. و اگر هم دولت تاکید لازم را انجام دهد، با سوءاستفاده کنندگانی مواجه است که اقلام ضروری مردم را برای دریافت سود بیشتر احتکار می‌کنند.
بنابراین اقدامات فرهنگی لازم باید پیش‌تر انجام می‎شد تا آگاهی کافی به قاطبه مردم می‌رسید، اتفاقی که باید هر چه سریعتر انجام شود تا خود دولت نیز در مواقع بحرانی بر سر دو راهی قرار نگیرد و به بی کفایتی محکوم نشود.