کتاب؛ گمشده عصر ارتباطات

نویسنده :  روح الله مهرجو،استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه اجتماعی

تا اوایل قرن بیستم که هنوز تلویزیون رسانه گرم و مورد علاقه مارشال مک لوهان، بزرگترین نظریهپرداز ارتباطات همهگیر نشده بود، کتاب همدم و همراه و اکثر انسانها بهویژه در دنیای غرب بود. در آن زمان برخلاف امروز که بیشتر مطالب کپسولی ارسالشده از طریق شبکههای اجتماعی مورد پسند قرار میگیرند، کتابهای حجیم بیشتر مورد استقبال قرار میگرفت، چراکه کتاب یگانهعامل پرکردن اوقات فراغت بود اما با رشد تکنولوژی، همهگیری تلویزیون و ترکتازی سینما، کمکم کتابها مجبور به رعایت رژیم رسانه گرم شدند و از حجم آنها کاسته شد. اما در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیستویکم رژیم تبدیل به سوءهاضمه شد و کتاب با بیمهری در کشورهای جهان سوم یا همان «جنوب جهان» مواجه شد. اغلب انسانها وقت دارند ساعتها در فضای مجازی محتواهای بیمعنا را که گاهی برای پرکردن خلأهای درونی انسانها تولید شدند با آبوتاب دنبال کنند، اما برای خواندن ورقهای دوستداشتنی و خوشبوی کتاب وقتی نیست و همه گرفتاری و مشکلات دارند. در این میان از آموزشوپرورش و آموزش عالی هم بخاری درنمیآید؛ نه خبری از آموزش چگونهخواندن و چه چیزی خواندن است و نه تکالیفی که بتواند دانشآموزان و دانشجویان را بهسمت مطالعه بیشتر و تحقیق و پژوهش سوق دهد. همچنان امتحان و حفظکردن شب امتحان از همان زمانی که میرزاحسن رشدیه نظام نوین آموزشی را به ایران آورد، ادامه دارد و چیز زیادی گیر دانشآموزان نمیآید. شاید نخستینبار خطر رسانههای گرم را ویل دورانت، نویسنده شهیر و بزرگ آمریکایی متوجه شد، همان زمان که برای پاسداشت تاریخ و تمدن به استودیوهای هالیودی میرفت تا آنها را فیلم کند یا یادداشتهای «قهرمانان تاریخ» را تدوین میکرد تا خلاصهای از تاریخ تمدنش برای خوانندگان کمحوصله ارائه دهد. ویل دورانت زمانی از این خطر می‎گفت که هنوز شبکههای اجتماعی را درک نکرده بود. البته فراگیری شبکههای اجتماعی و محبوبیت شبکه اینستاگرام اتفاقی دیگر را خبر میدهد که مردم حتی به خواندن آن نوشتههای کپسولی تلگرام، ایتا، بله و... هم رضایت ندارند و بیشتر ترجیح میدهند با عکس و فیلم، پیامهای خود را دریافت کنند و همین مساله ممکن است در آینده شبکههای اجتماعی را بهسمت فیلم و عکس بیشتر سوق دهد و این مساله برای خواندن و نوشتن آفت بزرگتری به حساب میآید. اما سوالی که باید به آن در شرایط فعلی سخن گفت این است که چگونه میتوان کتاب را به خانوادهها بازگرداند؟
یکی از مشکلاتی که امروز سدی درمقابل مطالعه ایجاد کرده، نداشتن مهارت خواندن است. آموزش چگونه مطالعهکردن باید از همان روزهای نخست سوادآموزی به دانشآموزان ارائه شود تا از خواندن رویگردان نشوند. در مرحله دوم نیز عادت به مطالعه باید در افراد ایجاد شود که این امر طی فرآیندی حسابشده و برنامهریزیشده صورت میگیرد تا دانشآموزان و دانشجویان درطول تحصیل خود را با کتاب مأنوس کنند. عنصر مطالعه به سیستم آموزشی کمک شایانی خواهد کرد، چراکه در کشف استعدادهای افراد تاثیرگذار است. درطول مطالعه افراد به علایق خود پی برده و درک میکنند که به چه حوزهای علاقه دارند و برهمان اساس میتوان برای نیروی انسانی بهعنوان مهمترین عامل توسعه برنامهریزی کرد.