سیل در فضای مجازی

روح الله مهرجو ‪-‬ بدون تردید فضای مجازی ابزاری قدرتمند برای مردم در راه مطالبه گری و برای مسئولان برای انعکاس گزارش عملکرد خود است. البته در این میان می‌توان از این فضای فوق العاده و استثنایی که شاید روزگای در رویاهای آدمی نیز جای نمی‌گرفت، سوء استفاده نیز کرد که برخی از آن در راستای شایعه‌سازی و پیشبرد اهداف نه چندان سالم خود سوء استفاده کنند. اما بدون تردید می‌توان با اعمال فرهنگی سازی و قوانینی کارا از میزان ابعاد منفی فضای مجازی کاست.
به طور مثال اگر نقش فضای مجازی را در حادثه سیل استان‌های گلستان و لرستان بررسی کنیم می‌توانیم به ابعاد مختلف این معجزه قرن 21 بیشتر پی ببریم. انتشار اخبار بلافاصله پس از بروز حادثه به مسئولان فرصت نداد که در خدمات رسانی تعلل کند و اگر مسئولی چون استاندار گلستان واکنش مناسبی نتوانست نشان دهد بلافاصله و زیر فشار افکار عمومی که به لطف فضای مجازی محقق شده است، مقامات عالی رتبه دولت وی را عزل کردند. این اتفاق در نقاط دیگر کشور نیز برای برخی از شهرداران رخ داد. همین مساله و انعکاس گسترده آن در سطح کشور سایر استانداران و مسئولان در استان‌ها را وادار کرد که از موضع انفعالی خارج شوند و به سرعت نسبت به مدیریت بحران و جلوگیری از بروز حوادث اقدام کنند.
همان طور که در برخی از استان‌ها به مانند خوزستان و همدان با وجود بارش سنگین نزولات آسمانی بحران بزرگی رخ نداد و مردم با آسودگی این شرایط را پشت سر گذاشتند. فضای مجازی تنها در حوزه مطالبه گری نقش آفرینی نکرد، بلکه با انعکاس وضعیت سیل زدگان مردم را برای کمک کردن به هم‌نوعانشان بیشتر ترغیب کرد و همین مساله باعث شد که اقلامی چون آب و غذا به دست سیل زدگان برسد.
البته فضای مجازی یک مشکل نیز آفرید و آن برای استان هرمزگان بود. شایعه بروز سونامی در بندرعباس باعث شد که گردشگران بسیاری نسبت به سفر به این استان دودل شوند و برخی از گردشگران نیز سفر خود را نیمه کاره رها کنند و به مقصد دیگر یا استان خود بازگردند. سونامی که هرگز اتفاق نیفتاد و استان هرمزگان نوروزی بسیار آرام را پشت سر گذاشت و یکی از بهترین آب‌و‌هواها را برای سفر داشت. اینجا فضای مجازی برعکس عمل کرد و تمام تلاش مسئولان برای تکذیب این اتفاق نتوانست تاثیری کامل بر مردم بر جای بگذارد. به هرحال فضای مجازی توانست در سیل نقشی مثبت و سازنده ایفا کند و عملکرد مسئولان در حوزه مدیریت بحران را زیر ذره‌بین قرار دهد و مردم نسبت به موفقیت یا شکست مسئولان محلی خود قضاوت کنند.
البته کارکرد فضای مجازی برای مناطق سیل زده تنها به این موارد محدود نمی‌شود، بلکه مطالبات و انعکاس اتفاقات تا بازسازی این مناطق، برآورد خسارات و برنامه دولت برای جبران آن ادامه خواهد داشت و می‌تواند در این حوزه موثر واقع شود. البته با اعلام قوه قضاییه برای برخورد با سلبریتی‌هایی که در زلزله کرمانشاه، ظرفیت فوق العاده‌ای نشان دادند، از حضور این افراد و انعکاس آن در فضای مجازی خبری نبود و همین مساله ابعاد بررسی فضای مجازی در سیل نوروز 98 را کاهش داد و اگر نه می‌توانستیم در این مقال نسبت به این مساله نیز بیشتر بپردازیم.
البته این اتفاق نشان داد که مسئولان حاکمیتی می‌توانند با اعمال سیاست‌هایی فضای مجازی را محدود کنند که این اتفاق هم می‌تواند مثبت باشد و هم منفی. اما می‌توانیم نتیجه بگیریم که می‌شود به شرط برنامه ریزی صحیح از ابعاد منفی فضای مجازی کاست. به عبارت دیگر اگر می‌توانیم فعالیت سلبریتی‌ها در فضای مجازی را محدود کنیم- چرا که یگانه برقراری ارتباط آنان با مردم از راه فضای مجازی است- می‌توانیم در سایر حوزه‌ها نیز ورود کنیم.
بدون شک این تجربیات نشان می‌دهد که در ادامه تدوین قانونی همگیر و اصلاح خلاهای موجود، می‌توانیم به نقطه‌ای برسیم که طرف مثبت ترازو را نسبت به فضای مجازی سنگین‌تر کنیم.