اخلاق مداری و مهرورزی؛ 2 مولفه مهم در سیره نبوی

حضرت محمد(ص) پیام آور حقانیت و بندگی است که با انتقال مفاهیم اخلاقی و ترویج مهرورزی به هدایت و روشنگری پرداختند و کوشیدند تا با وحدت و یکپارچگی، امت اسلامی را به سعادت حقیقی رهنمون سازند و اینگونه اسلام راستین را به منصه ظهور برسانند.

«محمد پدر هیچ ‌‌یک از مردان شما نیست؛ اما فرستاده خدا و خاتم پیامبران است و خدا به همه چیز داناست.» این جملات بخشی از آیه 40 سوره احزاب درباره خاتمیت رسول اکرم(ص) است که خدای متعال سلسله نبوت و صحیفه رسالت پیامبران را با فرستادن حضرت محمد(ص) پایان بخشید.

بیش از یک هزار و 400 سال پیش در 17 ربیع‌الاول سال عام الفیل، کودکی در مکه دیده به جهان گشود که نام مبارکش محمد بن عبدالله و در تورات و برخی کتاب های آسمانی«احمد» نامیده شده است. ستاره ای که تمام پیامبران بشارت آمدن او را به پیروان ‌خود داده بودند. کنیه آن حضرت ابوالقاسم و ابوابراهیم است و رسول الله، نبی الله، مصطفی، محمود، امین، امی، خاتم، مزمل، مدثر، نذیر، بشیر، مبین، کریم، نور، رحمت، نعمت، شاهد، مبشر، منذر، مذکر، یس، طه از‏ القاب ایشان به شمار می رود.

ایشان در دوره کودکی پدر و مادر گرامی خویش را از دست دادند و از آن پس در کنار عبدالمطلب پدربزرگ و ابوطالب عموی خود رشد و پرورش یافتند. سیره پیامبر اسلام(ص)، برگزیدن عزت در تقوای الهی بود که در این باره می فرمایند: «هر انسانی می خواهد با عزت ترین مردم باشد، باید تقوای الهی پیشه کند».

رسول اکرم(ص) در میدان کارزار و در برابر دشمنان اسلام، شجاعانه می جنگیدند و با رشادت و پایمردی از کیان اسلام دفاع می کردند. حضرت علی(ع) درباره جنگ هایی که پیامبر(ص) در آن حضور داشتند، می فرماید: «در روز جنگ بدر، من به پیامبر(ص)پناه بردم. در حالی که ایشان نزدیک تر از من به دشمن بودند ولی چنان با اراده و استوار بودند که گویی اصلا در میدانِ جنگ دشمن نیست».

پیامبر اکرم(ص) در سال هشتم هجرت، رسالت الهی خود را با فتح مکه و شکستن بت ها کامل ساختند. زندگانی حضرت محمد(ص) سرشار از آموزه های ارزشمندی است که گنجینه ای غنی برای همگان در این دنیای پهناور محسوب می شود. سالروز میلاد حضرت محمد(ص) فرصتی مغتنم برای پرداختن به سیره و اخلاق آخرین پیام آور صلح و دوستی است. ایشان همواره پیروان خویش را به اتحاد و همبستگی دعوت می کردند تا تمام جهانیان در کنار یکدیگر برای رسیدن به رستگاری حقیقی بکوشند و از آموزه های این دین الهی برای یافتن مسیر سعادت استفاده کنند. سالروز میلاد آخرین پیامبر الهی، بنیان‏گذار حکومت اسلامی و نخستین معصوم در دین مبین اسلام روز اخلاق و مهرورزی نامگذاری شده است تا پیروان راستین آن حضرت(ص) با توجه روش و منش ایشان در مسیر دستیابی به صلح و دوستی گام بردارند.

«آیت الله محسن غرویان» مدرس سطوح عالیه حوزه علمیه قم و عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی جامعة المصطفی العالمیه، وحدت امت اسلامی را از مهمترین اصل در رسالت پیامبر اکرم(ص) دانست که این مهم از راهبردهای بنیادین و پایه ای اقتدار مسلمانان در همه روزگاران به شمار می رود. در ادامه دیدگاه ها و نظرات وی را جویا می شویم.

** آگاه سازی و وحدت مهمترین رسالت رسول اکرم(ص)
حضرت محمد(ص) برای تحقق بخشیدن وحدت اسلامی در میان جامعه آن روزگار تلاش های فراوانی کردند به طوری که اقتدار و عزت جامعه نوپای عصر رسالت برخاسته از وحدت و راهکارهای ارایه شده از طرف پیامبراکرم(ص) بوده است. رسول اکرم(ص) اسوه کامل زندگی تمامی مسلمانان و پیروی از سیره و منش ایشان می تواند کارآمدترین راهکارها برای همگان در جهت تحقق وحدت اسلامی چه در میان کشورهای اسلامی و چه دیگر کشورها و مذاهب باشد. پیامبر اکرم(ص) همواره ارزش های اخلاقی را مهترین اصل برای رسیدن به اهداف می دانستند و به وسیله قرآن کریم که کتاب اخلاق نام دارد مردم را هدایت و راهنمایی می کردند. بنابراین باید آموزه‌های دین مبین اسلام را به عنوان کامل‌ترین دین الهی و مکتب ترقی بشر در مراحل حساس زندگی خویش سرلوحه اعمال و کردار ‌کرد.

** شیوه های مبارزاتی و آموزشی؛ 2 مولفه مهم رسالت پیامبر اکرم(ص)
با نگاهی به زندگی پیامبر اکرم(ص) به این نتیجه می توان رسید که انتخاب شیوه های مبارزاتی و آموزشی دو مولفه مهم در رسالت ایشان برای هدایت مردم بود. نخستین ویژگی اینکه مردم در انحطاط فکری و اخلاقی کامل به سر می بردند و جامعه جاهلیت و بسیاری دیگر از جوامع از این موضوع رنج می بردند اما به دلیل ناآگاهی و خرافه پرستی هایی که بدان دچار بودند نمی توانستند این وضعیت را از میان بردارند. حضرت محمد(ص) با گسترش آموزه های الهی و آگاه سازی مردم را نسبت به امور جامعه خود هدایت و به روشنگری آنها می پرداختند که این امر یکی از شیوه های آموزشی ایشان بود. ویژگی دوم اینکه خاتم انبیاء(ص) در آغاز حرکت خویش با یک آسیب جدی شامل دشمنان و مخالفان سرسخت روبرو بودند که آنها ترویج و گسترش اسلام را قبول نداشتند و بر همین پایه مقابله سرسختانه ای از خود نشان می دادند. جنگ های تحمیل شده و انجام غزوه های طولانی و گسترده از جمله مصادیق این امر است که با فشار بر محمد(ص) به مبارزه با ایشان و رسالت او می پرداختند.

** ترویج اندیشه های اسلامی در عصر جاهلیت
جامعه جهالت زده آن دوران با انواع آسیب های فرهنگی و اجتماعی روبرو بود که در چنین شرایطی پیامبر اکرم(ص) توانستند به قیام و مبارزه بپردازند و ندای توحید را به سراسر جهانیان برسانند. ترویج اندیشه های اسلامی و دعوت مردم به خداپرستی از مهمترین رسالت رسول اکرم(ص) به شمار می رفت که موفقیت ایشان در این امر نشان از ایمان راسخ او به خدای متعال است که اگر چنین ویژگی هایی به وسیله علمای جوامع اسلامی و حاکمان رعایت شود می توان جامعه ای متحد را شکل داد. در واقع باید گفت خودسازی مهمترین اصل در رفتار است و تا هر میزان حکومت ها و جوامع اسلامی به سبک و سیره پیامبراکرم(ص) توجه کنند به همان اندازه موفق بوده و می توانند به هدایت جامعه خویش بپردازند. حضرت محمد (ص) الگوی صبر و استقامت است و خدای متعال نیز در قرآن کریم با بیان اینکه «صبور باش» این شاخصه را نشان می دهد، بنابراین کشور های اسلامی می توانند از این ویژگی پیامبر(ص) الگو بگیرند.

** عقلانیت و حکمت؛ مهمترین سیره نبوی
رسول اکرم(ص) همواره با رعایت اصل علم و حکمت با افراد برخورد می کردند، ایشان مباحث غیرمستند و خرافه را که می توانست عاملی برای نزاع و خشونت میان مردم باشد، ناشایست می دانستند و از ارایه آنها به شدت پرهیز می کردند. ایشان حتی به دیگر ادیان و مذاهب نیز همین شیوه و مواضع حکمیانه را صورت می دادند. حضرت محمد (ص) عقلانیت را نیز همواره مد نظر داشتند و هر آنچه عقل حکم می کرد عملی و به عنوان رهبر جامعه اسلامی و یک الگوی دینی و فرهنگی به شکل بسیار ساده ای زندگی می کردند و از تجمل گرایی به دور بودند.

** رعایت عدالت راهی برای جذب دیگر ادیان
در جامعه ای که حضرت محمد(ص) می زیستند ادیان و فرقه های مختلفی وجود داشتند که رعایت عدالت یکی از ابعاد مهم نحوه برخورد پیامبر(ص) با آنها بود. در واقع استفاده از انصاف و عدالت و پرهیز از تبعیض سبب جذب دیگر ادیان به پذیرش دین اسلام بود که همین امر شرایط فراهم شدن ترویج اسلام شد. در دنیای امروزی شاهد این مساله هستیم که فرقه های مختلف اسلامی از نژادهای گوناگون در جای جای این کره خاکی زندگی می کنند که با پیاده کردن سیره نبوی می شود مانع از بروز اختلاف میان مسلمان شد. گروه های تکفیری خطرناکی در سال های اخیر به وجود آمده اند که تنها به جنگ و کشتار می اندیشند و حقوق مسلمانان را زیر پا می گذارند و شیعه و سنی برایشان فرقی ندارد، حرکت آنها یک حرکت سازمان یافته و از طرف دشمنان اسلام است. بنابراین مسلمان وظیفه دارند زمینه گسترش این تفکرها را از میان بردارند، زیرا این رویه به هیچ عنوان پسندیده اسلام نیست.

** اهمیت ویژه به شخصیت زنان و نقش اجتماعی آنان از جانب حضرت محمد(ص)
پیامبر گرامی اسلام(ص) احترام ویژه ای به زنان جامعه آن دوران داشتند و در رفتار با به همگان نشان می دادند که زن از جایگاه خاصی برخوردار است. به مردان با عمل و گفتار خویش نشان دادند که زن نیز مانند آنها انسان است و شخصیت و حقوق او باید محترم شمرده شود. علاقه وافر ایشان نسبت به حضرت فاطمه (س) از جمله ویژگی های رفتاری ممتاز پیامبر(ص) است که باید سرمشق امت اسلامی قرار گیرد. تربیت فرزند صالح مهم ترین نقش زنان است که جامعه و مسوولان باید همواره حمایت کننده آنان در عرصه های اجتماعی باشند، زیرا مسوولیت پذیری آنها در اجتماع جایگاهی والا دارد. زنان به عنوان مهمترین رکن هر خانواده ای به شمار می روند که می توانند آینده جامعه را در رسیدن به اهداف متعالی هدایت کنند، بنابراین زندگی و جامعه بدون رکن اصلی که همان زنان هستند صدمات جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

** اخلاق مداری و مهرورزی مولفه ای مهم در سیره نبوی
خانواده به عنوان بنیادی ترین رکن هر جامعه ای مسوولیت پرورش اخلاق را دارد. آنها می توانند با آموزه های دینی و تربیت اسلامی رفتار فرزندان را در مسیر صحیح هدایت کنند و بدین وسیله از شکل گیری و ایجاد آسیب های اجتماعی جلوگیری کنند. پیامبر اکرم(ص) عالی‌ترین الگوی اخلاقی و مهرورزی برای بشریت است، زیرا الگو بودن اخلاق نبوی که عامل عمده محبوبیت ایشان در میان امت اسلامی و علت مهم موفقیت وی در نشر دین بوده، بارها از تمجید قرآن کریم برخوردار شده است. بنابراین برای اینکه جامعه ای عاری از هرگونه آسیب اجتماعی داشته باشیم نیازمند ایجاد بسترهای اخلاقی هستیم. اخلاق مداری زیربنای آداب اجتماعی است به این معنا که حقوق متقابل افراد باید رعایت شود و حق مظلوم در برابر ظالم گرفته شود تا پایه های اخلاقی در جامعه اصلاح شود. رسانه ها نیز به عنوان بزرگترین پدیده فرهنگی می توانند به وسیله تاثیر بر نگرش ها به آموزش هنجارها بپردازند و نقش بسیار تاثیر گذاری در حیات اجتماعی افراد و راهی برای برون رفت از آسیب های اجتماعی داشته باشند. انتقال مفاهیم اخلاقی به وسیله آنها می تواند راهی برای هدایت جامعه در گسترش اخلاق مداری و مهرورزی باشد. انتخاب سالروز میلاد حضرت محمد(ص) به نام روز اخلاق و مهرورزی می تواند زمینه ساز گسترش این دومولفه مهم در سطح جامعه باشد تا در راستای این امر مهم با تمسک به پیامبر اکرم(ص) بیش از پیش برای رشد اخلاق و مهرورزی در سطح اجتماع کوشش کرد