«دانشگاه جعفری»

 بسم الله

اگر حوزه درس امام صادق (علیه السلام) را دانشگاه بنامیم، سخنى گزاف و دور از واقع نگفته‏ایم. این دانشگاه، میراث علمى عظیمى بر جاى نهاد و عالمان بسیارى تربیت کرد و برجسته‏ترین متفکران و زبده‏ترین عالمان را عرضه نمود.

دانشگاه بزرگ مکتب جعفری، امت را به کشف قواعد استنباط، نقد حدیث، کوشش در جهت تألیف و تقسیم‏بندى احکام متوجه کرد. این مکتب، على رغم کوششى که براى جلوگیرى از گسترش و شهرت آن به عمل مى‏آمد، محل برخورد فکرى عالمان و دانشجویان شمرده مى‏شد.

آموزه‌های امام صادق (علیه السلام) تا آنجا عمومیت یافت ‏که کاروانیان نیز احادیثش را نقل مى‏کردند و در تمامى مراکز علمى جهان اسلام، از آراء وى گفتگو بود و صاحب‏نظران در استدلال هایشان به نظر وى استناد مى‏نمودند.

شیخ مفید گوید: «محدثانى از مذاهب مختلف و با آراء گوناگون که موثق شمرده شده‏اند و احادیث امام صادق(علیه السلام) را روایت کرده‏اند، چهار هزار تن بوده‏اند.»⁽¹⁾

شهید اول نیز نقل می‌نماید که: «چهار صد نویسنده، چهار صد کتاب درباره پاسخ هایى که امام صادق(علیه السلام) به سؤال‌ها داده است، پدید آورده‏اند. چهار هزار تن از راویان و شاگردان امام صادق(علیه السلام) نیز که اهل عراق و شام و حجاز بوده‏اند، شمارش شده‏اند.»⁽²⁾

در میان آن راویان، کسانى قرار دارند که بعدها از پیشوایان مذاهب گشته‏اند، مانند:

1-ابو حنیفه(نعمان بن ثابت)، پیشوای مذهب حنفی. این سخن از وى مشهور است که گفت: "کسى داناتر از جعفر بن محمد دیده نشده، او داناترین فرد امت اسلامی است."⁽³⁾ وى در مدینه و کوفه با امام صادق(علیه السلام) دیدارهاى پراکنده‏اى داشت، اما دو سال متوالى در مدینه بود و از امام(علیه السلام) بهره‏مند شد. این، سخن اوست که گفت: "اگر آن دو سالى که از جعفر استفاده علمى کردم، نبود، هلاک شده بودم."⁽⁴⁾

2- مالک بن انس، پیشواى مذهب مالکى. او رابطه کاملى با امام(علیه السلام) داشت و از آن حضرت، حدیث نقل کرده است. از او نقل شده که گفت: "هیچ کس، فردی را ندیده که از جهت علم، عمل و ورع از جعفر بن محمد برتر باشد."⁽⁵⁾

3- سفیان ثورى. او از محدثان و از بنامترین پیشوایان دینى به شمار مى‏رود. وى بنیانگذار مذهبى است که حدودا تا پس از قرن چهارم ادامه یافت. سفیان از آن حضرت حدیث نقل کرده است؛ تا جایی که بسیارى از آداب، اخلاق و مواعظ آن حضرت را نیز روایت نموده است.

افزون بر راویان ذکر شده، افراد دیگرى نیز هستند که با دانشگاه امام صادق(علیه السلام) مرتبط بوده و از وى حدیث آموخته و نقل کرده‏اند.⁽⁶⁾

و اما درباره گسترش‏دهندگان فقه امام صادق (علیه السلام) و یاران خاص آن حضرت، نام افراد متعددی به چشم می‌خورد که در عرصه‏هاى زندگى اجتماعى و سیاسى فرو رفته و با ملحدان و زندیقان مبارزه نمودند و با صاحبان عقاید فاسد و آراء انحرافى به بحث و گفت‏وگو نشستند و با ستمگران به ستیزه پرداخته، بر آنان خرده گرفته‏اند.