سهم ایران از گردشگری الکترونیک در جهان چقدر است؟ جای خالی سفرهای آنلاین‌ در گردشگری ایران

جهان ورزش - تاریخ: ۱۳۹۷/۱۱/۲۷ 
زهرا داستانی
این روزها فضای مجازی و اینترنتی ایران پر از استارت‌آپ‌ها و سایت‌هایی است که گردشگران می‌توانند از طریق آنها خرید بلیت هواپیما و رزرو هتل و خدماتی از این دست را به صورت آنلاین دریافت کنند. شمار این سایت‌ها و استارت‌آپ‌ها هر روز بیشتر و بیشتر می‌شود و تبلیغات برای جذب مشتریان بیشتر، دو چندان. اما نقطه ضعفی که همه این سایت‌های گردشگری دارند، غفلت از کارکرد اولیه گردشگری الکترونیک در دنیا است. به گفته کارشناسان اگرچه بخش دوم گردشگری الکترونیک که مربوط به رزرو هتل و خرید بلیت و خدمات است، در ایران محقق شده اما در مهم‌ترین بخش آن یعنی سفرهای آنلاین هنوز دستاوردهای زیادی حاصل نشده است. 
نیازی به بستن چمدان و نوشتن لیست اقلام ضروری یا رفت‌وآمدهای متعدد به اداره گذرنامه برای گرفتن پاسپورت سفر نیست. کافی است که مقصدتان که همان آدرس یک سایت گردشگری یا ET است، بدانید. آدرس سایت را در نوار آدرس مرورگر اینترنتی تایپ کنید و دکمه ورود را بزنید. اکنون که در سایت ET هستید گویی به ترمینال یا فرودگاه پا نهاده‌اید. از اینجا به بعد سفرتان با هیجان بیشتری روبه‌رو است. از میان مقاصد مختلفی که بر روی صفحه نمایش می‌بینید باید شهر یا کشور مدنظرتان را پیدا کنید درست همانند کاری که باید در فرودگاه یا ترمینال برای پیدا کردن پروازتان انجام دهید. مسیر نزدیک‌تر از آن چیزی که فکر می‌کنید، طی می‌شود. با یک کلیک دیگر شما به مقصد رسیده‌اید و باید از زیبایی‌های طبیعی، جاذبه‌های میراثی و ... لذت ببرید. اکنون شما بسیاری از نادیده‌ها را در یک صفحه گنجانده‌اید. هرچند که از لطف لمس طبیعت و نفس کشیدن هوا و قدم زدن محروم مانده‌اید اما دیده‌اید و دانسته‌اید. دنیای امروز متکی بر تکنولوژی نام این سفر را گردشگری الکترونیک نامیده است. البته گردشگری الکترونیک تنها به این سفرهای آنلاین محدود نیست. سایت‌های گردشگری راهنمایان سفرهای راحت، ارزان و سریع برای مسافران دنیای مدرن امروزی هستند. راهنمایانی که باید انتظارات گردشگر الکترونیک را از اطلاعات کلی درباره وضعیت جغرافیایی و آب و هوا، راه‌های ارتباطی منطقه، اختلاف زمانی، واحد پولی و چگونگی تبدیل ارز، اطلاعاتی درباره صدور گذرنامه، معرفی جاذبه‌های طبیعی و میراثی، اطلاعاتی درباره زبان و فرهنگ کشور تا خرید بلیت هواپیما، اتوبوس و قطار، معرفی هتل‌ها و رزرو آن، ارائه فهرستی از تورهای مسافرتی، امکان پرداخت آنلاین هزینه و ... را برطرف کند. در ایران گرچه سایت‌های گردشگری متعددی در سال‌های اخیر فعالیت خود را در زمینه گردشگری الکترونیک آغاز کرده‌اند اما نواقص بسیاری دارند، از پراکندگی اطلاعات مربوط به مقاصد گرفته تا بی‌بهره بودن از سفرهای آنلاین. شاید دلیل این نواقص را باید در تازه و نوپا بودن این نوع از گردشگری در ایران جست‌وجو کرد، اگرچه که سایر گردشگری‌ها در ایران نیز همچنان درگیر نواقصی از جمله نبود زیرساخت‌ها هستند. با این حال مغفول مانده‌ترین بخش از گردشگری الکترونیک در ایران سفرهای آنلاین‌ هستند. سفرهایی که می‌توانند تبلیغاتی برای جاذبه‌های داخلی باشند و گردشگران خارجی را نیز جذب کنند، سفرهایی که در بسیاری از کشورها از جمله کانادا و آمریکا، جای خود را پیدا کرده و از آن جا که سفرهای اینترنتی به هزینه و فرصت کمتری نیاز دارند، طرفداران فراوان دارند. اما چرا این نوع گردشگری دارای اهمیت است؟ ارزش گردشگری و فعالیت‌های مرتبط با آن، زمانی روشن‌تر می‌شود که بدانیم درآمد حاصل از آن، هم ردیف درآمدهای نفتی است و امروزه از آن به عنوان صنعت گردشگری نام برده‌اند و شاخه الکترونیکی آن، یعنی گردشگری الکترونیک را منشا حرکت‌های اقتصادی و فرهنگی بالقوه دانسته و آن را انقلاب گردشگری نامیده‌اند. فارغ از آن در زمان‌هایی که افراد با توان مالی برای سیر و سفر به نقاط مختلف دنیا را ندارند، سفرهای آنلاین می‌‌توانند بخشی از حس خوب سفر کردن را به آنان منتقل کند. 
روح‌الله مهرجو، کارشناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی درباره اهمیت سفر کردن و لزوم توجه به گردشگری الکترونیک در ایران به «ابتکار» می‌گوید: برای آنکه انسان بتواند آستانه صبر و تحمل خود را بالا ببرد نیاز دارد که مدتی محیط خود را تغییر و فضایی جدید را تجربه کند که قطعا سفر می‌تواند این مهم را محقق کند. سفر از گذشته دور تاکنون در فرهنگ ما ایرانیان همواره مورد توجه بوده است. همه بزرگان این سرزمین ما تجربه سفر را داشته و اکثر آنان همواره در حال گشت و گذار بودند. وی با اشاره به اینکه زمان زیادی نمی‌گذرد که دنیا به این نتیجه رسیده که می‌تواند گردشگری را یک صنعت بنامد تصریح کرد: اما امروزه به خوبی می‌دانیم که صنعت گردشگری یکی از کم هزینه‌ترین سرمایه‏گذاری‌ها برای تولید ثروت و البته ایجاد شغل است. این کارشناس و پژوهشگر اجتماعی ادامه داد: موضوعات بسیاری در رابطه با صنعت گردشگری قابل طرح است و می‌توان آن را از ابعاد مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مورد بررسی قرار داد اما مسئله مورد بحث ما ارتباط این صنعت با فناوری اطلاعات است. مهرجو با اشاره به اینکه با آمدن دنیای الکترونیک همه شقوق زندگی انسان متحول شده است خاطرنشان کرد: صنعت گردشگری نیز از این امر مستثنی نیست و تحت تاثیر قرار گرفته است. وی گفت: این روزها فناوری اطلاعات باعث شده است که هزینه امور مختلف به شدت کاهش یابد و بسیاری از مواردی که قبلا به دلیل هزینه بالا قابل اجرا نبود، محقق شود.
این کارشناس و پژوهشگر اجتماعی اظهار کرد: گردشگری الکترونیک یا E-Tourism را نیز می‌توان تلفیقی از صنعت گردشگری، تجارت الکترونیک یا فناوری اطلاعات دانست که به تحقق دولت الکترونیک نیز کمک می‌کند. مهرجو با بیان اینکه مدت زمان سفر برای مردم در طول یک سال اندک است افزود: مردم عادی و معمولی شاید در طول سال موفق نشوند که سفرهای متعددی را تجربه کنند و با محدودیت زمانی مواجه هستند. وی تصریح کرد: برای حل این معضل و دیدن نقاط جذاب و اعجاب انگیز مختلف دنیا فناوری اطلاعات به میدان آمده و مردم می‌توانند با هزینه اندک و در خانه خود دور دنیا در هر زمانی که بخواهند سفر کنند.
این کارشناس و پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه بزرگان این سرزمین همواره انسان را برای دست یافتن به تکامل تشویق به سفر کردند ادامه داد: اگر در گذشته افراد کمتری می‌توانستند به این توصیه عمل کنند اما امروز به لطف دنیای فناوری این امکان برای همگان فراهم شده است. مهرجو گفت: اگرچه ممکن است که برخی عنوان کنند که سفرهای مجازی نمی‌تواند جایگزین سفرهای حقیقی شود و شاید تا حدودی نیز درست بگویند اما وقتی می‌بینیم برای همه افراد سفر کردن به روش کلاسیک مهیا نیست، دنیای مجازی می‌تواند گره‌گشا باشد.
وی گفت: تلفن‌های هوشمند، لپ تاپ و انواع تبلت‌ها به همراه فناوری‌های سه بعدی می‌تواند همه فضاها را برای انسان به خوبی بازآفرینی کند و تجربه عمیقی برای او برجای بگذارد. این کارشناس و پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه با تکنولوژی تصاویر سه بعدی یا سینماها چند بعدی این کار دشوار نیست اظهار کرد: مردم در کنار سفرهای حقیقی خود که در سال ممکن است چندان زیاد نباشد، سفرهای مجازی را می‌توانند تجربه و این خلا را در زندگی خود تا حدودی جبران کنند. مهرجو با بیان اینکه توریسم مجازی توانسته است در سال‌های اخیر بین صاحب نظران جایگاه ویژه‌ای برای خود دست و پا کند افزود: یکی از حسن‌های گردشگری الکترونیک این است که اطلاعات کامل درباره مقصد به گردشگران ارائه می‌دهد که شاید با سفر حقیقی به دست نیاید. وی تصریح کرد: گردشگری الکترونیک امکان سفرهای خارجی را برای افراد فراهم می‌کنند که شاید در دنیای واقعی هرگز نتوانند آن را محقق کنند.
این کارشناس و پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه دنیای مجازی به تحقق رویاهای بسیاری از افراد کمک کرده است ادامه داد: برنامه‌ریزی برای سفر در لذت بردن از آن بسیار مهم است به طوری که اگر تجربه و یا دانش کافی وجود نداشته باشد ممکن است اهداف سفر محقق نشود این در حالی است که دنیای مجازی با بهره‌گیری از هوش مصنوعی می‌تواند این خلا را پر کند و یک مدیر توانمند و یا تورلیدر استثنایی برای همه افراد باشد. مهرجو گفت: البته دنیای فناوری اطلاعات تنها در حوزه بازآفرینی مناطق دیدنی برای گردشگر محدود نمی‌شود و در اصل عنوان E-Tourism که به اختصار آن را ET نیز می‌نامند در حوزه‌های دیگر نیز کارساز است. وی گفت: امروزه خرید و رزرو بلیط وسائل نقلیه، اماکن اقامتی، تفریحی و توریستی به مدد فناوری اطلاعات امکان پذیر است و بسیاری از مشکلات را برطرف کرده است. این کارشناس و پژوهشگر اجتماعی افزود: امکان مقایسه مکان‌های گردشگری با یکدیگر و یافتن ارزان‌ترین سرویس‌های ممکن با توجه به نیازهای گردشگران بر عهده دنیای اینترنت است و فناوری اطلاعات آن را محقق کرده است. مهرجو گفت: به همین دلیل دغدغه‌های سفر مبنی بر اینکه کجا برویم، چه بخوریم و یا در چه مکانی اقامت کنیم رفع شده است و قبل از سفر تکلیف همه این سوال‌ها روشن می‌شود. وی گفت: در کشور ما اگرچه بخش دوم گردشگری الکترونیک محقق شده است و مردم با توجه به اطلاعات موجود در دنیای اینترنت مقصد و نوع سفر خود را مشخص می‌کنند اما در بخش اول هنوز دستاوردهای زیادی حاصل نشده است. این کارشناس و پژوهشگر اجتماعی ادامه داد: حتی بخش خصوصی نیز می‌تواند در این بخش ورود کند و با شبیه‌سازی سایت‌های دیدنی حقیقی در فضای مجازی به درآمدزایی و حتی ارزآوری بپردازد. مهرجو گفت: اگر این بخش به خوبی بتواند از وظایف خود برآید و مقاصد گردشگری ایران را به صورت بهینه معرفی کند امکان جذب گردشگران حقیقی و درآمدزایی بیشتر نیز فراهم می‌شود. وی گفت: صنعت گردشگری می‌تواند بخش اعظمی از مشکلات کشور ما به ویژه اشتغال را برطرف کند. این کارشناس و پژوهشگر اجتماعی گفت: حُسن بزرگ صنعت گردشگری چه در حوزه حقیقی و چه در حوزه مجازی این است که بخش خصوصی می‌تواند همه آن را بر عهده بگیرد و همین امر موفقیت آن را بیشتر تقویت می‌کند.