آیا اینترنت زمام جوامع را در دست گرفته است؟/ دهکده جهانی «مک‌لوهان» به کجا رسید؟

قرار گرفتن در عصر ارتباطات و به موازات آن استفاده از وسایل ارتباط جمعی که محدودیتهای فیزیکی را تا حدود زیادی بیاثر کرده، همواره دولتها را با چالش بهروز شدن و تأثیرپذیری از فضای مجازی مواجه کرده است.

به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، اصطلاح دهکده جهانی برای اولین توسط مارشال مکلوهان در قرن بیستم میلادی به کار گرفته شد. منظور وی از به کار بردن دهکده جهانی این بود که اینترنت با از بین بردن محدودیت مکانی و گسترش ارتباطات، جوامع را به سمت یکپارچهسازی سوق میدهد. زمان زیادی از این صحبت مکلوهان نگذشت که سیاستگذاریهای جامعه جهانی در کلیه حوزهها اعم از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و غیره تحت سیطره فضای به وجود آمده ناشی از گسترش ارتباطات قرار گرفت و به نوعی پیشبینی و تعبیر مکلوهان در مورد تحولات ناشی از فراگیری فضای مجازی به واقعیت تبدیل شد.

استفاده گسترده از اینترنت و افزایش کاربران فضای مجازی الزامات جدیدی را نیز با خود به همراه داشته است. انتشار و کسب آزادانه اطلاعات، تأثیر گسترده بر افکار عمومی و جهتدهی به آن، اصـلاحات سـاختاری کلی و جزئی در جوامع، دموکراسی الکترونیکی، ساماندهی انتخابات و غیره از جمله آثار گسترش استفاده از اینترنت است که در این میان ایران هم مانند همه کشورهای جهان از این مقوله بیبهره نمانده است.

آیا دولت به وعدههای خود درخصوص دسترسی آزاد به اطلاعات عمل کرد؟ 

بررسی وضعیت اینترنت و گسترش آن در کشور یکی از پارامترهای مهم در ارزیابی تاثیرپذیری ایران از گسترش فضای مجازی و استفاده از اینترنت است.

در همین راستا روح الله مهرجو در گفتگو با خبرنگار گروه اجتماعی خبرگزاری آنا در خصوص نقش اینترنت در تحولات داخلی و دیپلماسی اینترنتی گفت: حکمرانی خوب با ویژگیهایی مانند مشارکت، شفافیت، پاسخگویی اثربخشی و کارایی و حاکمیت قانون تعریف میشود. این مقوله الگویی برای توسعه پایدار انسانی با سازوکار تعامل عملی سه بخش دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی است. این موارد تعریفی جامع است که یونسکو برای آن در نظر گرفته است. با ورود اینترنت به زندگی جوامع بشری این مهم به صورت یک مطالبه عمومی در شبکههای اجتماعی و در غالب گروههایی درآمد که در فضای مجازی تشکیل میشد.

وی افزود: در کشور ما نیز از ابتدای روی کار آمدن دولت تدبیر سخنان بسیاری در خصوص شفافسازی و دسترسی آزاد اطلاعات، توسط رئیس جمهور و برخی از اعضای کابینه او گفته شد. البته در ابتدا حکمرانی خوب در سطوح وزارتی و با راهاندازی سامانههای دسترسی آزاد به اطلاعات مشاهده شد و اینک پس از گذشت چند ماه در سطح گسترده در حال راهاندازی است. این مهم باید در آغاز فرهنگسازی شود زیرا نبود فرهنگسازی در میان شهروندان از سوی مسئولان و ناآشنایی شهروندان بهصورت کامل با این سامانهها سبب میشود که بعد از مدتی این مهم به فراموشی سپرده شود.

این پژوهشگر حوزه اجتماعی در رابطه با اینکه در حال حاضر دولتها تا چه اندازه از دیپلماسی اینترنتی بهره میگیرند و به آن جامه عمل میپوشانند؟ تصریح کرد: آنچه که جهان جدید را متفاوت از گذشته میسازد چیزی نیست جز تحول بنیادین در عرصه ارتباطات و اطلاعات که ماهیت بسیاری از مفاهیم از جمله قدرت را تغییر داده است. ازاینرو دولتهای امروزی نیز فاقد یک استراتژی مناسب برای بهرهبرداری و سازگاری با واقعیات جهانی جدید هستند. امروزه اطلاعات در دنیای اینترنتی پیشاپیش قدرت حرکت میکند و این تحول بیانگر وضعیتی شبیه رقابت تسلیحاتی در حوزه اطلاعات است، امری که تغییرات سریع فناوریهای ارتباطی را موجب میشود و پرداختن به ماهیت این فناوریها و ارائه تعریف و ساختاری نوین برای مفاهیم اساسی و تأثیرگذار در سرنوشت بشری را ضروری میسازد.

ارتباط بیواسطه مردم با مسئولین، دستاورد عصر ارتباطات

مهرجو در پاسخ به اینکه دیپلماسی اینترنتی چه تأثیری بر سیستمها و تحولات سیاسی دارد؟ اظهار کرد: آشکارسازی عقاید، نظرها و عملکردها در سطح گسترده میان مسئولان و شهروندان از مهمترین تأثیرات این مهم به شمار میآید. چنانچه فضای بسته گفتمانی در میان مسئولان سبب دور شدن آنها از یکدیگر شده بود و اینگونه سخن مشترک خود را از یاد برده و به علت مناسبتهای جناحی و سیاسی و غیره توان انتقاد و اعتراض به عملکردهای یکدیگر را در برخی موارد از دست دادند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: از دیگر تأثیرات گسترش ارتباطات میتوان گفت که شهروندان بدون زمان و مکان و بدون حضور در ادارات و سازمانها، بدون گرفتن وقت قبلی و طیکردن مسیرهای مختلف برای رسیدن به مقامات، در قالب یک نظر یا کامنت در صفحات مقامات و مسئولان بهصورت مستقیم به ابراز همدردی، انتقاد از عملکرد، پیشنهاد و ارائه راهکار و طرح سؤال میپردازند. همچنین شهروندان دیگر تنها بهعنوان مخاطب یک پرسش، انتقاد، پیشنهاد یا موضوع خاص به مقامات مراجعه نمیکنند، بلکه با مشاهده تصاویر حضور مقامات در مجالس شخصی، تصاویر حضور در کنار خانواده، دریافت یادبودها از برخی مناطق با سبک زندگی او ارتباط بیشتری برقرار، همبستگی و وفاق فکری بیشتری پیدا و ذهنیت قبلی نسبت به یک مقام و مسئول تغییر پیدا کرده است.

این پژوهشگر حوزه اجتماعی در پایان یادآور شد: همفکری میان شهروندان، مسئولان و حذف مکان و زمان و مطالبهگری هرچه بهتر از دیگر عوامل مؤثر دیپلماسی اینترنتی است. گروههای سیاسی و مسئولان در بستر فضای مجازی میتوانند با دیپلماسی اینترنتی با مردم و شهروندان در تماس باشند و در راستای مطالبات آنها قدم بردارند زیرا مردم از جمله بازیگران اصلی در همه عرصهها و زمینهها به شمار میآیند.

در مجموع با گسترش ارتباطات و استفاده از اینترنت به نظر میرسد که بهروز شدن دولتها و رفتن به سمت گرفتن ابتکار عمل توسط آنها در عصر ارتباطات از اهمیت بسزایی برخوردار است، همچنان که با توجه به گستردگی ارتباطات، اگر دولتی در سبقت گرفتن از فضای اینترنت مغفول بماند، اینترنت و فضای برآمده از آن بر دولت چیره خواهد شد.