برای دنیا بی‌قرار، برای‌آخرت بی‌خیال!!
بسم الله
خداوند متعال همه جهان را برای انسان و در خدمت انسان آفریده و انسان را برای رسیدن به کمال (مقام والای عبودیت) خلق نموده است.
چنانکه در قرآن می فرماید: "ما جن و انس را برای عبادت خلق کردیم" به همین دلیل تلاش انسان از دیدگاه دین باید برای رسیدن به همین هدف باشد. اسلام می گوید:دنیا و آخرت از هم جدا نیستند بلکه دنیا مزرعه آخرت است که باید آن را محلی برای کسب معنویت و تجارتخانه ای برای رسیدن به معرفت الهی بدانیم و از همه نعمت های الهی برای رسیدن به هدف استفاده کنیم. بنابراین برای یک انسان الهی هم فردای نان مهم است و هم فردای حساب اما فردای نان را مقدمه و مزرعه برای فردای قیامت و حساب می داند و با استفاده از آن برای سعادت روز حساب تلاش می کند.
آیة 133 آل عمران می‌فرماید: «وَ سارِعوا إلی مَغفِرَهٍ مِن رَبِّکُم وَ جَنَّهٍ عَرضُهَا السَّماواتُ وَ الأرض، اُعِدَّت لِلمُتَّقین»؛ «بشتابید و برای رسیدن به‌آمرزش پروردگارتان، بر یکدیگر سرعت و سبقت بگیرید تا به بهشت پهناوری که وسعت آن ، آسمان‌ها و زمین است و برای پرهیزگاران آماده شده، نائل شوید.»
در این آیة شریفه، خداوند حکیم، ما انسان‌ها را به مسابقه و شتاب برای به دست آوردن بهشتِ آخرت دعوت فرموده و ضمناً وسعت بهشت را پهنة آسمان‌ها و زمین نشان می‌دهد و از این راه، عظَمت و ارزش زندگی اُخروی را که شایستة سرعت و شتاب انسان است، به خردمندان واقع‌بین یادآوری می‌فرماید تا حقیر را با عظیم مبادله ننمایند و نتیجتاً به خسران غیر قابل جبران مبتلا نگردند.
در مقابل، خدا نسبت به دنیا، دستور حرص و شتاب و سرعت نداده و تنها دستور جنبش و حرکتی به اقتضای طبع و شرع داده و فرموده است: وَ ما مِن دابَّهٍ فِی الأرض إلاّ عَلَی اللهِ رِزقُها؛ هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست، مگر این که روزی‌اش به عهدة خداست.
در جایی دیگر در آیه 60 قصص فرموده است: وَ ما أُوتیتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَمَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ زینَتُها وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقى أَ فَلا تَعْقِلُونَ : آنچه به شما داده شده ، متاع زندگی دنیا و زینت آن است و آنچه نزد خداست بهتر و پایدارتر است آیا اندیشه نمی کنید؟!
امّا عجیب این که ما به عکس ، عمل می‌کنیم؛ آنچه سعی و تلاش و سرعت و مسابقه داریم، به دامن دنیا می‌ریزیم و آ‌چه بی‌حالی و تنبلی و چُرت و خواب و کسالت داریم، به حساب آخرت می‌گذاریم ؛ دنیا را که فانی و گذرا است را چسبیده ایم و آخرت باقی و پایدار را رها کرده ایم.
حقیقت مطلب این که ایمان به قیامت، در قلب اکثر ما مردم وارد نشده و در مرکز باورمان ننشسته است.
ما وقتی سخن از آخرت به میان می‌آید، با آسودگی خاطرِ تمام می‌گوییم: ای بابا، این قدر سخت نگیر، خدا رحیم است و کریم. امّا سخن از دنیا که به میان آید، تکان می‌خوریم و با شتاب، به دنبال تهیّة وسایل آن می‌دویم که: زنده، زندگی لازم دارد. پیش ازآمدن زمستان، برای جلوگیری از سرما و پیش ازآمدن تابستان، برای جلوگیری ازگرما، خود را مجهّز می‌کنیم و هیچ نمی‌گوییم: ای بابا، این‌قدر سخت نگیر؛ خدا کریم است! آیا مگر خدای دنیا وآخرت دوتاست؛ خدای آخرت،کریم و رحیم است و خدای دنیا، چنین نیست؟ چرا به اتّکای کَرَم و رحمت خدا، دست از فعّالیّت دنیا بر نمی‌داریم؟ امّا به اتّکای کرم و رحمت خدا نسبت به آخرت آسوده می‌خوابیم؟ آیا این نشان ایمان نداشتن به آخرت نیست؟
ولی مطمئن باشیم که روزی، فریادِ یا حَسرتی عَلی ما فَرَّطتُ فی جَنبِ الله، از عمق جان خواهیم‌کشید و تقاضای بازگشت به دنیا خواهیم کرد که ای‌کاش، اجازة بازگشت به دنیا را به من می‌دادند که برگردم و از نیکوکاران باشم. امّا جوابِ رد خواهیم شنید که از من دور شوید و در میان آتش قرارگیرید و با من حرف نزنید.
انسان از منظر قرآن کریم مرغ باغ ملکوت است و این خاکدان آشیانهاى موقّت و پلى براى عبور وى از طبیعت به فرا طبیعت است. انسان در نهاد خویش طالب جاودانگى است و فطرتاً از زوال و محدودیت گریزان است. خداى سبحان اصرار دارد به انسان بفهماند که اى انسان تو یک موجود ابدى هستى و ابدیّت در دنیا نمىگنجد و ابدیت و جاودانگى به تحصیل ما عنداللَّه است و تبعیت از دستورات الهى.
از نظر اسلام دنیا و آخرت از هم جدا نیستند، بلکه دنیا مزرعه آخرت است.[ عوالیاللآلی، ج 1، ص 267، الدنیا مزرعة الآخرة] خداوند تمام وسایل و امکانات از قبیل عقل و قدرت و اختیار را در دسترس ما قرار داد و انبیاء را فرستاد و کتابهای آسمانی را نازل فرمود و راه سعادت و شقاوت را نشان داد و احکام جعل فرمود.
پس اگر بعضى اجابت نکردند تقصیر با آنها است نقض غرض نشده؛ مثل این که شخصى جماعتى را دعوت کند براى مهمانی و تمام وسائل پذیرایى را فراهم کند حال اگر جمعى اعتنا نکردند و نیامدند ، خود را بىبهره کردند.[ طیب، سیدعبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 12، ص 289]
توجه به آخرت، دنیا را هم در بر می گیرد
در سوره‌ی شوری آیه شریفه‌ای که آخرت جویان را از دنیاطلبان جدا می‌کند،[ طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، با مقدمه شیخ آقابزرگ تهرانى، تحقیق: عاملی، احمد قصیر، ج 9، ص 156؛ طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 18، ص 40 و 41؛ مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 20، ص 397 و 398] عبارت است از: «کسى که زراعت آخرت را بخواهد، به کشت او برکت و افزایش مىدهیم و بر محصولش مىافزاییم و کسى که فقط کشت دنیا را بطلبد، کمى از آن به او مىدهیم، امّا در آخرت هیچ بهرهاى ندارد!».[ شوری، 20]
در تفسیر آیه مزبور به نکاتی اشاره می‌شود:
1. آیه‌ی شریفه‌ی فوق، با یک تشبیه لطیف، مردم جهان را در برابر روزی‌هاى پروردگار و چگونگى استفاده از آن، به کشاورزانى تشبیه مىکند که گروهى براى آخرت کشت مىکنند، و گروهى براى دنیا، و نتیجه هر یک از این دو زراعت را مشخص مىکند.
2. انسان‌ها همگى زارعند و این جهان مزرعه ماست، اعمال ما بذرهاى آن، و امکانات الاهى بارانى است که بر آن مىبارد، اما این بذرها بسیار متفاوت است، بعضى محصولش نامحدود، جاودانى و درختانش همیشه خرم و سرسبز و پر میوه، اما بعضى دیگر محصولاتش بسیار کم، عمرش کوتاه و زودگذر، و میوههایى تلخ و ناگوار دارد. گروهى از این مواهب به صورت بذرهایى براى آخرت استفاده مىکنند و گروهى براى تمتّع دنیا.[ تفسیر نمونه، ج 20، ص 397 و 398]
3. در مورد کشت کاران آخرت مىفرماید: «زراعت او را افزون مىکنیم»، ولى نمىگوید از تمتّع دنیا نیز بىنصیبند، اما در مورد کشت‌کاران دنیا مىفرماید: «مقدارى از آن را که مىخواهند به آنها مىدهیم» سپس مىافزاید «در آخرت هیچ نصیب و بهرهاى ندارند».[ همان، ص 398]
4. به این ترتیب، نه دنیاپرستان به تمام آنچه مىخواهند مىرسند و نه طالبان آخرت از دنیا محروم مىشوند، اما با این تفاوت که گروه اول با دست خالى به سراى آخرت مىروند و گروه دوم با دست هاى پُر.
نظیر همین معنا در جای دیگر از قرآن کریم به شکل دیگرى آمده است: «آن کس که (تنها) زندگى زودگذر (دنیا) را مىطلبد، آن مقدار از آن را که بخواهیم- و به هر کس اراده کنیم- مىدهیم سپس دوزخ را براى او قرار خواهیم داد، که در آتش سوزانش مىسوزد در حالى که نکوهیده و رانده (درگاه خدا) است و آن کس که سراى آخرت را بطلبد، و براى آن سعى و کوشش کند- در حالى که ایمان داشته باشد- سعى و تلاش او، (از سوى خدا) پاداش داده خواهد شد.»[اسراء، 18 و 19]
5. به هر حال این دسته از آیات؛ ترسیم گویایى از بینش اسلامى درباره زندگى دنیا است، دنیایى که مطلوب بالذات است، و دنیایى که مقدمه جهان دیگر و مطلوب بالغیر، اسلام به دنیا به عنوان یک مزرعه مىنگرد که محصولش در قیامت چیده مىشود. [ تفسیر نمونه، ج 20، ص 400]
6. در حدیثى از پیامبر اسلام(صلی الله و علیه وآله) مىخوانیم: «کسى که نیّتش دنیا باشد خداوند کار او را پریشان مىسازد، فقر را در برابر او قرار مىدهد و جز آنچه براى او مقرّر شده چیزى از دنیا به چنگ نمىآورد، و کسى که نیّتش سراى آخرت باشد خداوند پراکندگى او را به جمعیت تبدیل مىسازد، و غنا و بىنیازى را در قلبش قرار مىدهد، دنیا تسلیم او مىگردد و به سراغ او مىآید».[ طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، با مقدمه بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 41 ؛ مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 67، ص 225؛ مسند احمد، مسند الانصار، باب «حدیث زید بن ثابت عن النبی»، ح 20608]
