بسم الله
اگر حوزه درس امام صادق (علیه السلام)
را دانشگاه بنامیم، سخنى گزاف و دور از واقع نگفتهایم. این دانشگاه،
میراث علمى عظیمى بر جاى نهاد و عالمان بسیارى تربیت کرد و برجستهترین
متفکران و زبدهترین عالمان را عرضه نمود.
دانشگاه بزرگ مکتب جعفری، امت را به کشف قواعد استنباط، نقد حدیث، کوشش
در جهت تألیف و تقسیمبندى احکام متوجه کرد. این مکتب، على رغم کوششى که
براى جلوگیرى از گسترش و شهرت آن به عمل مىآمد، محل برخورد فکرى عالمان و
دانشجویان شمرده مىشد.
آموزه‌های امام صادق (علیه السلام)
تا آنجا عمومیت یافت که کاروانیان نیز احادیثش را نقل مىکردند و در
تمامى مراکز علمى جهان اسلام، از آراء وى گفتگو بود و صاحبنظران در
استدلال هایشان به نظر وى استناد مىنمودند.
شیخ مفید گوید: «محدثانى از مذاهب مختلف و با آراء گوناگون که موثق شمرده شدهاند و احادیث امام صادق(علیه السلام) را روایت کرده‌اند، چهار هزار تن بودهاند.»(1)
شهید اول نیز نقل می‌نماید که: «چهار صد نویسنده، چهار صد کتاب درباره پاسخ هایى که امام صادق(علیه السلام) به سؤال‌ها داده است، پدید آوردهاند. چهار هزار تن از راویان و شاگردان امام صادق(علیه السلام) نیز که اهل عراق و شام و حجاز بودهاند، شمارش شدهاند.»(2)
در میان آن راویان، کسانى قرار دارند که بعدها از پیشوایان مذاهب گشتهاند، مانند:
1-ابو حنیفه(نعمان بن ثابت)، پیشوای مذهب حنفی. این سخن از وى مشهور است که گفت: "کسى داناتر از جعفر بن محمد دیده نشده، او داناترین فرد امت اسلامی است."(3) وى در مدینه و کوفه با امام صادق(علیه السلام) دیدارهاى پراکندهاى داشت، اما دو سال متوالى در مدینه بود و از امام(علیه السلام) بهرهمند شد. این، سخن اوست که گفت: "اگر آن دو سالى که از جعفر استفاده علمى کردم، نبود، هلاک شده بودم."(4)
2- مالک بن انس، پیشواى مذهب مالکى. او رابطه کاملى با امام(علیه السلام)
داشت و از آن حضرت، حدیث نقل کرده است. از او نقل شده که گفت: "هیچ کس،
فردی را ندیده که از جهت علم، عمل و ورع از جعفر بن محمد برتر باشد."(5)
3- سفیان ثورى. او از محدثان و از بنامترین پیشوایان دینى به شمار مىرود. وى بنیانگذار
مذهبى است که حدودا تا پس از قرن چهارم ادامه یافت. سفیان از آن حضرت حدیث
نقل کرده است؛ تا جایی که بسیارى از آداب، اخلاق و مواعظ آن حضرت را نیز
روایت نموده است.
افزون بر راویان ذکر شده، افراد دیگرى نیز هستند که با دانشگاه امام صادق(علیه السلام) مرتبط بوده و از وى حدیث آموخته و نقل کرده‌اند.(6)
و اما درباره گسترشدهندگان فقه امام صادق (علیه السلام)
و یاران خاص آن حضرت، نام افراد متعددی به چشم می‌خورد که در عرصههاى
زندگى اجتماعى و سیاسى فرو رفته و با ملحدان و زندیقان مبارزه نمودند و با
صاحبان عقاید فاسد و آراء انحرافى به بحث و گفت‌وگو نشستند و با ستمگران به
ستیزه پرداخته، بر آنان خرده گرفتهاند.
