حقیقت عبادت‏

بسم الله

اگر انسان محبوب حق نبود و مورد لطف و عنایت حضرت دوست قرار نداشت، به عبادت و بندگى خدا دعوت نمى‏ شد.

خط عبودیت و بندگى، نسبت به وجود مقدس حضرت حق تعالى برترین و والاترین نعمت و حقیقتى است که حضرت اللّه، محض محبت و عشق و عنایت و لطف نسبت به بنى آدم، براى انسان قرار داده است.

 

بدون شک، اگر انسان محبوب حق نبود و مورد لطف و عنایت حضرت دوست قرار نداشت، به عبادت و بندگى خدا دعوت نمى‏ شد.

عبادت عبد نسبت به خداوند، هدف مقدس حضرت بارى تعالى از خلقت انسان است و آن هم از باب نیاز و احتیاجى است که، انسان براى رشد و کمال و تأمین خیر دنیا و آخرت به آن دارد.

 

اسرار عبادت‏

در عبادت حق و بندگى نسبت به او حقایق و اسرارى است که در قرآن مجید و روایات و گفتار پاکان و نیکان منعکس است و قسمتى از آن به قرار زیر است:

1- عبادت و بندگى هدف آفرینش انسان است.

2- عبادت و بندگى حق، بالاترین مقام براى آدمى است.

3- عبادت علت رشد و کمال و سعادت و سلامت انسان است.

4- عبادت علت ورود به بهشت و نجات از جهنم است.

5- عبادت بهترین عامل براى برپایى نظم و عدالت در زندگى مردم است.

6- عبادت و بندگى حق، مانع رشد ظلم و ظالم و علت درهم کوبیده شدن فساد و ستم است.

 

 

عبادت، هدف آفرینش‏

در زمینه این شش مرحله عالى، آیات و روایاتى وارد شده که توجه به قسمتى از آن آیات و روایات لازم است.

وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ‏. و جن و انس را جز براى این که مرا بپرستند نیافریدیم.

 

در اینجا باید به این نکته بسیار مهم توجه کنید که عبادت به آن معنایى که منظور قرآن است از تحقق چند حقیقت محقق مى‏ گردد:

معرفت نسبت به معبود، اطاعت از اوامرى که از جانب او متوجه انسان مى ‏گردد و اجتناب از آنچه که حضرت او بر انسان حرام نموده که در این قسمت، نفى و رجم کامل طاغوت‏هاى درونى و برونى لحاظ شده که بدون این سه واقعیت عبادت قابل تحقق نیست.

 

رشد و کمال و خیر دنیا و آخرت با این گونه عبادت بدست مى ‏آید که عبادت غیر این عبادت نیست، بلکه حرکاتى است که در جهت ارضاى نفس انجام مى‏ گیرد نه جلب رضاى خدا. سَألْتُ الصّادِقَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ علیهما السلام: فَقُلْتُ لَهُ: لِمَ خَلَقَ اللّهُ الْخَلْقَ؟

فقال: إنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَتَعالى‏ لَمْ یَخْلُقْ خَلْقَهُ عَبَثاً وَلَمْ یَتْرُکْهُمْ سُدىً بَلْ خَلَقَهُمْ لِإظْهارِ قُدْرَتِهِ وَلِیُکَلِّفَهُمْ طاعَتَهُ فَیَسْتَوْجِبُوا بِذلکَ رِضْوانَهُ وَما خَلَقَهُمْ لِیَجْلِبَ مِنْهُمْ مَنْفَعَةً وَلا لِیَدْفَعَ بِهِمْ مَضَرَّةً بَلْ خَلَقَهُمْ لِیَنْفَعَهُمْ وَیُوصِلُهُمْ إلى‏ نَعیمِ الْأبَدِ .

 

راوى مى ‏گوید: از حضرت صادق جعفر بن محمد علیهما السلام پرسیدم: خداوند به چه منظور انسان را آفرید؟

فرمود: خداى تبارک و تعالى انسان را به بازیچه نیافرید و آنان را رها شده قرار نداد، آفرینش انسان براى نمایاندن قدرتش بود و براى این که آنان را به میدان تکلیف رهنمون شود تا مستوجب رضوان او گردند.

 

انسان را نیافرید تا از او جلب منفعت کند و به وسیله او دفع ضرر نماید، بلکه آنان را به کاخ با عظمت هستى آورد، تا منفعت به آنان برساند و به نعیم جاوید برساند.

فی خُطْبَةِ أمیرالمُؤمِنینَ علیه السلام: الَّذی خَلَقَ الْخَلْقَ لِعِبادَتِهِ وَأقْدَرَهُمْ عَلى‏ طاعَتِهِ‏ .

خداوند انسان را براى عبادت آفرید و سپس آنان را براى اطاعت قدرت داد.

 

 

عبادت، بالاترین مقام آدمى‏

2- در طول تاریخ به وسیله افراد گوناگون و به توسط بسیارى از کتب علمى، براى انسان مقاماتى بیان شده و هر کسى یا هر دانشمندى فراخور مقام و حالش‏ براى انسان شأنى بیان کرده، ولى وقتى به بهترین منبع و ارزنده‏ ترین ذخیره یعنى قرآن مراجعه مى ‏کنیم، مى ‏بینیم خداوند بزرگ که صاحب آفرینش و خالق عالم و آدم است، بهترین و والاترین مقام را براى انسان مقام بندگى و عبودیت او نسبت به حضرت حق مى ‏داند.

 

قرآن مجید، بهترین مقامى که براى انبیا و اولیا معرفى مى ‏کند مقام عالى بندگى است، چرا که هر کس به دایره بندگى قدم گذارد، از هر قید و بندى رسته و در فضاى بهارى قرار گرفته که تمام استعدادهایش شکوفا خواهد شد.

 

بندگى حقیقى، از طرفى تمام درهاى رحمت الهى را به روى انسان باز مى ‏کند و هشت در بهشت را براى انسان مى ‏گشاید و هر در شرى، به خصوص هفت در جهنم را به روى انسان مى‏ بندد.

در مسیر بندگى، قلب انسان به تدریج آماده پذیرفتن نور مى ‏گردد و در کنار آن نور موفق به تماشاى حقایق شده و به وصال جمال خواهد رسید.

 

 

قرآن مجید در سوره یوسف: 12، مریم: 63 کهف: 65، فاطر: 32، صافات:

81، 111، 122، 132، 171، ص: 45، تحریم: 10، از انبیاى الهى به عنوان عباد مخلصین، عباد مؤمنین، عباد مرسلین، عباد صالحین یاد مى‏ کند و این مقام، بالاترین مقامى است که خداوند مهربان از انبیاى خود به عنوان این مقام یاد مى ‏کند.

 

قرآن مجید، به طور مکرر از پیامبر عزیز اسلام صلى الله علیه و آله به عنوان عبد یاد مى ‏کند: سُبْحانَ الَّذِی أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ‏ .

منزّه و پاک است آن [خدایى‏] که شبى بنده‏اش [محمّد صلى الله علیه و آله و سلم‏] را از مسجدالحرام به مسجد الأقصى که پیرامونش را برکت دادیم، سیر [و حرکت‏] داد.

 

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنْزَلَ عَلى‏ عَبْدِهِ الْکِتابَ‏ .

همه ستایش‏ها ویژه خداست که این کتاب را بر بنده‏ اش نازل کرد.

تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلى‏ عَبْدِهِ‏.

همیشه سودمند و با برکت است آن که فرقان را [که قرآن جدا کننده حق از باطل است‏] به تدریج بر بنده‏ اش نازل کرد.

 

در تشهّد هر نماز واجب، تمام مکلفین، به دستور حضرت حق از پیامبر عزیز اسلام صلى الله علیه و آله به عنوان عبد حق یاد مى‏کنند، تا بدانند که مقام عبودیت، بالاترین مقام و بلکه ریشه تمام مقامات است.

«أشْهَدُ أنْ لا إلهَ إلّااللّهَ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَأشْهَدُ أنّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ».

 

 

عبادت، علت رشد و کمال‏

3- انسان مجموعه‏اى از قوا و استعدادهاى الهى است، تاریخ حیات ثابت کرده که این قوا و استعدادها، جز در سایه عبادت مخلصانه قابل شکوفا شدن نیست.

عبادت مخلصانه عبارت است از: هماهنگ کردن تمام حرکات مادى و معنوى، اخلاقى و روانى، خانوادگى و اجتماعى با دستورهاى حضرت حق.

با چنین حرکتى، انسان هم چون درختى که در شرایط لازم محاصره شده باشد، آن چنان در تمام جوانب حیات رشد مى‏کند که منتهاى این رشد پایان فراق و رسیدن به مقام قرب و اتصال است.

 

شما شرح حال انبیا و اولیا را در قرآن مجید ببینید، تمام کمالات و حالات عالى الهى که خداوند بزرگ براى پیامبرانش و اولیاى گرانقدرش شمرده، همه و همه محصول هماهنگى حرکات آنان با دستورهاى الهى است.

 

اولیا و انبیاى الهى، هر کس را که به کمالات عالى و مدارج ربانى رساندند، از طریق فراهم آوردن زمینه بندگى بوده است.

تعالیم انبیا را در قرآن و ائمه طاهرین علیهم السلام را در روایات و اولیاى الهى را در کتب اخلاق و عرفان ملاحظه کنید، تا به صدق این حقیقت واقف گردید.

 

 

عبادت، علت ورود به بهشت‏

4- با توجه به کتب آسمانى و نبوت انبیا و امامت امامان و فطرت سلیم و عقل نافذ، ثواب و عقاب، سعادت و شقاوت، فلاح و گرفتارى و خلاصه در پایان کار بهشت و جهنم، دائر مدار بندگى و عدم بندگى انسان است.

بهشت به فرموده قرآن مجید، محصول و معلول هماهنگى اعمال انسان با قوانین حضرت حق و جهنم معلول و محصول تجاوز آدمى از مقررات پروردگار بزرگ عالم است.

 

در این زمینه به نمونه‏ اى از معارف بلند آسمانى توجه کنید:

وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ‏.

و کسانى که ایمان آوردند و کارهاى شایسته انجام دادند، اهل بهشت‏ اند و در آن جاودانه‏ اند.

وَ مَنْ یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا یُظْلَمُونَ نَقِیراً .

و کسانى از مردان یا زنان که بخشى از کارهاى شایسته را انجام دهند، در حالى که مؤمن باشند، پس اینان وارد بهشت مى ‏شوند، و به اندازه گودى پشت هسته خرما مورد ستم قرار نمى‏ گیرند.

وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها أَبَداً وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قِیلًا.

و کسانى که ایمان آورده ‏اند و کارهاى شایسته انجام داده ‏اند، به زودى آنان را در بهشت‏ هایى که از زیرِ [درختانِ‏] آن نهرها جارى است، درآوریم، در آن جاودانه ‏اند. وعده خدا حق است، و راستگوتر از خدا در گفتار کیست؟

 

لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى‏ وَ زِیادَةٌ وَ لا یَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّةٌ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ‏ .

براى کسانى که نیکى کردند، [بهترین‏] پاداش و افزون [بر آن‏] است و چهره‏ آنان را سیاهى و خوارى نمى ‏پوشاند؛ آنان اهل بهشت ‏اند [و] در آن جاودانه‏ اند.

 

آرى، رنج و مشقت و درد و بلاى اهل ایمان و عمل صالح، خیلى زود به پایان مى ‏رسد و وعده حق نسبت به آنان تحقق پیدا مى‏ کند.

 

 

در بسیارى از آیات و روایات وارد شده که:

بهشت، مزد اهل عبادت و به خصوص اهل تقوا و پرهیزکارى است و بدون عبادت و اطاعت از حق و مراعات تقوا، توقع بهشت داشتن، عین بى ‏انصافى و معلول عدم دقت و تدبر و تفکر در آیات الهى است.

إِنَّ اللَّهَ جامِعُ الْمُنافِقِینَ وَ الْکافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعاً .

یقیناً خدا همه منافقان و کافران را در دوزخ گرد خواهد آورد.

 

قالَ اخْرُجْ مِنْها مَذْؤُماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَکَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْکُمْ أَجْمَعِینَ‏.

خدا فرمود: از این جایگاه و منزلتت نکوهیده و مطرود بیرون شو که قطعاً هر که از آنان از تو پیروى کند، بى‏ تردید جهنم را از همه شما لبریز خواهم کرد.

 

لِلَّذِینَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمُ الْحُسْنى‏ وَ الَّذِینَ لَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُ لَوْ أَنَّ لَهُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً وَ مِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ أُولئِکَ لَهُمْ سُوءُ الْحِسابِ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمِهادُ .

براى آنان که دعوت پروردگارشان را اجابت کردند، بهترین سرانجام است و آنان که دعوت او را پاسخ نگفتند، اگر مالک دو برابر همه آنچه روى زمین است باشند، بى ‏تردید آن را براى رهایى خود از عذاب خواهند داد؛ آنان را حساب سختى است، و جایگاهشان دوزخ است، و دوزخ بد بسترى است.

 

قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالًا* الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً* أُولئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً* ذلِکَ جَزاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِما کَفَرُوا وَ اتَّخَذُوا آیاتِی وَ رُسُلِی هُزُواً .

بگو: آیا شما را از زیانکارترین مردم از جهت عمل آگاه کنم؟* [آنان‏] کسانى هستند که کوششان در زندگى دنیا به هدر رفته [و گم شده است‏] در حالى که خود مى ‏پندارند، خوب عمل مى ‏کنند.* آنان کسانى هستند که آیات‏ پروردگارشان و دیدار [قیامت و محاسبه اعمال‏] را به وسیله او منکر شدند، در نتیجه اعمالشان تباه و بى‏ اثر شده است، پس روز قیامت میزانى براى [محاسبه اعمال‏] آنان برپا نمى‏ کنیم.* این است [وضع و حال زیانکاران‏] به سبب آن که کفر ورزیدند و آیات من و پیامبرانم را به مسخره گرفتند.

 

 

عبادت، عامل عدالت در زندگى‏

5- در زمینه این که عبادت و اطاعت از حق، برپا کننده نظم و انضباط و امنیت و عدالت و سلامت و رحمت در جامعه انسانى است، گمان نمى‏ رود هیچ عاقل با انصافى تردید داشته باشد.

شما در درجه اول به قرآن مجید و در درجه بعد به ابواب عقاید، اخلاق، معاملات، سیاسات کتب روایى و فقهى مراجعه کنید، تا به این حقیقت واقف گردید که اطاعت از دستورها و مقررات الهى گره‏گشاى مشکلات، رشد دهنده جامعه به سوى کمالات، پدیدآورنده امنیت و حافظ سلامت در همه شؤون حیات است.

در اجراى اوامر حضرت حق و دورى از محرمات، ظاهر و باطن زندگى از منافع ابدى برخوردار خواهد شد.

 

 

عبادت، مانع رشد ظلم‏

6- بندگى و عبادت حق، ریشه فضایل و عامل پرورش قواى درون و بهترین و برترین نیرو براى حفظ حقوق حق و حفظ حقوق مردم است.

انسانى که در فضاى بندگى واقعى قرار دارد، از ظلم و ستمگرى پاک است؛ زیرا وقتى خدا- که منبع عدل و عدالت است- محور حیات انسان باشد، بنده هم از او رنگ مى‏ پذیرد و حقوق حق‏داران را رعایت مى‏ کند.

 

البته این شش موردى که در محور عبادت صحیح توضیح داده شد، معلول معرفت انسان به حضرت حق و اوامر و شؤون اوست.

 

 

پی نوشت ها:

 ذاریات (51): 56.

 علل الشرایع: 1/ 9، باب 9، حدیث 2؛ بحار الأنوار: 5/ 313، باب 15، حدیث 2.

 الکافى: 1/ 141، باب جوامع التوحید، حدیث 7؛ التوحید: 31، باب 2، حدیث 1؛ بحار الأنوار: 4/ 264، باب 4، حدیث 14.

 اسراء (17): 1.

 کهف (18): 1.

 فرقان (25): 1.

 بقره (2): 82.

 نساء (4): 124.

 نساء (4): 122.

 یونس (10): 26.

 عشاق نامه، فخرالدین عراقى.

 نساء (4): 140.

 اعراف (7): 18.

 رعد (13): 18.

 کهف (18): 103- 106.