موادّ امتحانى بزرگان!
بسم الله
یکى از موادّ امتحانى که در این روایت بدان اشاره شده، ثروت‌هاى کلان است. تحصیل بیش از نیاز ثروت و مصرف نکردن آن بسان حمل مقدار زیادى موادّ غذایى توسّط کوهنورد حریصى است که فقط قصد دارد یک روز بالاى کوه بماند و بعد ناچار مى‌شود بقیّه را بالاى کوه بگذارد و برگردد!
قال على (علیه السلام):
«ثَلاٰثٌ یُمْتَحَنُ بِهٰا عُقُولُ الرِّجٰالِ: هُنَّ الْمٰالُ وَ الْوِلاٰیَةُ وَ الْمُصِیبَةُ».
«با سه چیز عقل انسان‌ها محک زده مى‌شود: ثروت، پست و مقام، مصیبت‌ها و مشکلات». (غررالحکم، ج ”ٹ3”ص337”، ح ”4664”)
اما شرح این موارد امتحانی:
مادّه اوّل: مال و ثروت
یکى از موادّ امتحانى که در این روایت بدان اشاره شده، ثروت‌هاى کلان است. تحصیل بیش از نیاز ثروت و مصرف نکردن آن بسان حمل مقدار زیادى موادّ غذایى توسّط کوهنورد حریصى است که فقط قصد دارد یک روز بالاى کوه بماند و بعد ناچار مى‌شود بقیّه را بالاى کوه بگذارد و برگردد! در طول تاریخ افراد بی‌شماری بوده‌اند که در مقابل وسوسه مال تاب نیاوردند و درگیر هواهای نفسانی گشته صراط مستقیم را گم کردند. آری کسانى در این مادّه امتحانى قبولند که با داشتن مال و ثروت عقل خود را گم نکنند و هوش خود را ازدست ندهند.
انسان باید بداند هر آنچه در زندگی دارد از فصلی است از جانب خداوند رحمان و رحمتی از جانب کسی که بی‌نیاز مطلق است. انسان به گاه تنگدستی باید شکیبایی پیشه کند و در هنگامه غنا و ثروت باید با بخشش مال و مغرور نگشتن به داشته‌ها، شکر باری تعالی را به جا آورد. در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده است: "ما بلا اللَّه العباد بشیء أشدّ علیهم، من إخراج الدّراهم"؛ "خدا بندگان را به چیزى سخت‌تر از دادن مال نیازموده است".
در این تعلیم صادقى نیز نکتهاى مهم وجود دارد، یعنى اینکه انفاق سخت‌ترین چیزى است که خدا مردمان را با آن مىآزماید؛ پس انفاقکننده باید در کار انفاق با تحمّل، و در اعتقاد صادق، و به پر شدن جاى آن مطمئن باشد، تا انفاق کردن در راه خدا براى او امرى آسان و دلپسند شود؛ و از این کار بر هیچ کس منّتى نگذارد، تا از پاداش خالص و فراوان الهى بهره یابد.
مادّه دوم: پست و مقام
بسیارند افرادى که با به دست آوردن مقام، همه گذشته خود را به فراموشى مى‌سپارند و آلوده همه چیز مى‌شوند. انسان عاقل و باشخصیّت کسى است که هیچ امرى سبب نشود تا حقیقت‌ها را نبیند یا به فراموشى بسپارد. نمونه‌هاى فراوانى از این آزادمردان در طول تاریخ و در میان علما و دانشمندان بزرگ دینى دیده مى‌شود.
از ابى الربیع شامى، گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: "واى بر تو اى ابا ربیع! مبادا ریاست بخواهى، مبادا گرگى کنى (دنباله رو باشی) و به نام ما، مال مردم را بخورى که خدا تو را فقیر سازد، در باره ما مگو آنچه خود در باره خود نگفتیم، زیرا تو به ناچار بازداشت شوى و از تو بازپرسى شود، اگر راستگو باشى، ما تو را تصدیق کنیم و اگر دروغگو باشى، تو را تکذیب کنیم".
ریاست امری است بسیار مهم و حیاتی در جامعه. اما رئیس واقعی کسی است که پیروی از پیشوایان دینی کرده و در نتیجه پس قوى در نزد او ضعیف است تا حق را از وى بستاند، و ضعیف در نزد او عزیز است تا حق او را به او برساند. و او سیرى ستمگر و گرسنگى ستمدیده را برنمىتابد. و از ریاست چیزى جز آن نمىخواهد که حقّى را استوار سازد یا باطلى را از میان ببرد. و زندگى او و نزدیکانش در سطح پایینترین زندگى موجود در جامعه و خانوارهاست. و اینها همه همان چیزهایى است که کتاب آسمانى همگان را به آنها فرا خوانده است. این چنین ریاست کردن و فریفته مال و مقام نگشتن کاری است بس مشکل. به همین دلیل ائمه (علیهم السلام) یاران خویش را از ریاست‌طلبی بازمی‌داشتند تا مناصب به شایستگان برسد و جامعه نیرومند گردد. از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: "هر که جویای ریاست باشد، نابود شود". (منتخب میزان الحکمه، ص 225، ح 2458)
مادّه سوم: مصائب و مشکلات زندگى
قبولى در این مادّه امتحانى صبر و تحمّل زیادى مى‌طلبد، که در این صورت مأجور هم خواهد بود. و اگر صبر و تحمّل نکند و جزع و فزع آغاز نماید نه تنها قبول نمى‌شود، که بار گناهانش سنگین‌تر مى‌گردد. از امام علی (علیه السلام) روایت شده است:
"اگر صبر کنی مقدرات الهی بر تو جاری می‌شود و مأجور خواهی بود و اگر بیتابی کنی باز هم مقدرات خداوند بر تو جاری می‌شود ولی گناهکار خواهی بود". (منتخب میزان الحکمه، ص 315، ش 3459)
نتیجه
خداوند متعال فلسفه و اساس خلقت انسان را آزمایش و امتحان از او بیان مى‌کند. آزمون‌هاى خداوند ابزار تکامل‌ها و پیشرفت‌هاست و موادّ خاصّى ندارد، ولى سه مادّه در احادیث مورد اشاره واقع شده است که از همه مهم‌تر می‌باشد: مال و ثروت، پست و مقام، مصائب و مشکلات زندگى.
